Kratka istorija papirnog dinara
PRVI PAPIRNI NOVACGodinu dana nakon izdavanja prvih kovanica, 1876. štampan je prvi papirni novac - za potrebe finansiranja Srpsko-turskog rata. Štampan je u Državnoj štampariji u Beogradu, u apoenima od 1, 5, 10, 50 i 100 dinara, ali nikada nije bio u opticaju.
Na novčanicama su nacrtani poprsje kneza Milana, grb Kneževine, ženska figura u narodnoj nošnji sa snopom žita i srpom u raznim pozama, i figura srpskog vojnika sa puškom takođe u raznim pozama. Smatra se da je autor novčanice od pet dinara pesnik i slikar Đura Jakšić, a novčanice od deset dinara – slikar Đorđe Krstić.
PRVI PAPIRNI NOVAC U OPTICAJU
Prva papirna novčanica koja je bila u opticaju, štampana je u Belgiji. U opticaj je ušla 2. jula 1884. Vredela je sto dinara, plativih u zlatu. Sledeće godine u opticaj su puštene novčanica od 50 dinara plativa u zlatu i od 10 dinara plativa u srebru. Ova novčanica bila je u opštoj upotrebi.
Prve srpske i jugoslovenske novčanice sve do 1929. godine štampane su u Belgiji i Francuskoj, osim jedna novčanice, 10 dinara iz 1920. godine, koja je štampana u Sjedinjenim Američkim Državama. Od početka rada Zavoda za izradu novčanica 1929, sve novčanice štampaju se u zemlji. Izuzetak je serija iz 1943, štampana u Londonu.
NOVAC KRALJEVINE SRBIJE
Kao kraljevina, Srbija štampa i prvi novac s pečatom Privilegovane narodne banke.
Krajem 1914. godine, pored napora da se u Francuskoj obezbedi štampanje dodatnih količina novčanica od 10 i 100 dinara koje su već u opticaju, Narodna banka je nastojala da objavi "ratne" novčanice od 50 dinara. Nacrt je izradila slikarka Beta Vukanović. Štampana je u Francuskoj i puštena u promet 25. marta 1915. godine. Imala je pogrešno odštampan broj paragrafa krivičnog zakona, i datum kad je donet zakon po kome se novčanica objavljuje. Javnost, verovatno ne zbog ovih grešaka, nije prihvatila pedeseticu.
List "Politika" je naziva "nakaradom", na kojoj ni graver nije smeo da se potpiše, a narod ju je podrugljivo prozvao "pegavac", ne zna se da li mu se nije dopao crtež Bete Vukanović ili realizacija.
Poslednja novčanica te banke izdata je tokom Prvog svetskog rata, a poslednja serija nosi datum 18. septembar 1918.
KRALJEVINA SRBA, HRVATA I SLOVENACA
Promene u političkom sistemu, donosile su i promene u monetarnom. Osnivanjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca na teritoriji su bili u upotrebi srpski dinar, crnogorski perper, austrougarska kruna, ali i novac savezničkih država.
Postojala je potreba za uspostavljanjem jedinstvenog sredstva plaćanja, a prve novčanice te države izdate su 1919. i imale su vrednost označenu u dinarima, ali i u krunama. Novčanice od 100 dinara sa ženom ovenčanom lovorovim vencem, i od 1000, sa Svetim Đorđem, štampane su 1920. godine u Francuskoj, a njihovi autori su francuski umetnici. Hiljadarka je prva četvorobojna novčanica Narodne banke.
KRALJEVINA JUGOSLAVIJA
Zavod za izradu novca Narodne banke kraljevine Jugoslavije počinje da radi 1930. Jednom od najlepših novčanica koje je izdala ta banka smatra se 1.000 dinara iz 1931, s likom kraljice Marije. Novčanice čiji je autor slikar Vasa Pomorišec smatraju se najlepšim novčanicama Kraljevine Jugoslavije. Međunarodna organizacija za banknote proglasila je njegovu novčanicu od 1000 dinara za jednu od deset najlepših u svetu. Pomorišec je autor i apoena od sto dinara, objavljenog u Topčideru 1934. godine.
Poslednja novčanica izdata u Kraljevini Jugoslaviji pre okupacije vredela je 500 dinara i nosila je datum rođenja maloletnog kralja Petra Drugog Karađorđevića.
VLADA U EMIGRACIJI
Vlada Kraljevine Jugoslavije je emigrirala, a Narodna banka rad je nastavila na teritorijama savezničkih država. Sedište joj je bilo u Londonu gde je 1943. Godine izdata serija novčanica sa likom kralja Petra Drugog Karađorđevića na sredini.
Izdate su novčanice u apoenima od pet, 10, 25, 100, 500 i 1.000 dinara koje znatno podsećaju na američki dolar. Ove novčanice nikada nisu dospele u zemlju, niti su bile u upotrebi.
JUGOSLAVIJA
Nakon Drugog svetskog rata, država je imala nekoliko uređenja, a samim tim i novčanica. Demokratska Federativna Jugoslavija izdala je prve posleratne novčanice. Štampane su u početku u Sovjetskom Savezu, a osnovni motiv bila je bista partizana s puškom o levom ramenu.
Teme novčanica iz prvog izdanja, koje veličaju tekovine rata, ubrzo su zamenili motivi koji personifikuju ideju razvoja novog socijalističkog društva.
Na njima se na primer nalazio Spomenik mira, spomenik Nikole Tesle, Kosovka devojka. Nakon što je promenjen naziv države u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija, novčanice su imale iste motive kao za novčanice iz 1955. godine. Isti likovi su zadržani i na novčanicama iz 1965. godine, ali su promenjene nominalne vrednosti. Isto se ponovilo i prilikom štampanja novih novčanica 1968. godine. Poznatim likovima je dodat nov tek 1970. godine na novčanici od 500 dinara tamnomaslinaste i zelene boje sa crtežom detalja skulpture Nikola Tesla, hrvatskog umetnika Frana Kršinića.
U drugoj polovini osamdesetih godina, pojavili su se neki novi likovi i malo je promenjen izgled i format novčanica. Posle smrti Josipa Broza Tita, doživotnog predsednika SFRJ izdata je i specijalna novčanica s njegovim likom 1985. godine.
Početkom 90-tih godina nastupio je period hiperinflacije. Produkcija novčanica u to vreme je gotovo nesaglediva, a petsto milijardi dinara s likom Jovana Jovanovića Zmaja iz 1993. novčanica je sa najvećom nominalnom vrednošću u Srbiji, ali i među najvećima u svetu.
Posle ovog perioda, počela je emisija novog dinara. Od 2000. godine izdaje se novac novog dizajna.
NOVAC SRBIJE
Centralna banka od 2003. nosi naziv Narodna banka Srbije i tada počinje da izdaje novčanice sa novim grbom banke. Trenutno koristimo novčanice čiji je izgled promovisan 2000. i 2001. godine, i naknadno doterivan. Na licu novčanice od 10 dinara je portret mladog Vuka Karadžića, odnosno sedeća figura starog na njenom naličju. Zatim, na dvadesetici je portret Petra Petrovića Njegoša u monaškoj odeždi sa kamilavkom, na pedesetici je portet Stevana Stojanovića Mokranjca, na novčanici od 100 dinara je portret Nikole Tesle, Nadežda Petrović je na novčanici od 200 dinara, Jovan Cvijić – na 500 dinara, na novčanici od hiljadu dinara je Đorđe Vajfert, na dve hiljade je Milutin Milanković, i na apoenu od pet hiljada dinara je Slobodan Jovanović.
Dvestodinarka je prva naša novčanica na kojoj je crtež poznatog ženskog lika. Takođe, to je prva naša novčanica sa pokretnom slikom, hologramom, posebnom vrstom zaštite: u zavisnosti od ugla gledanja i ugla pod kojim svetlost pada na hologram, formiraju se slike koje se prelivaju jedna u drugu menjajući boje. Nakon što su ove novčanice prvi put objavljene, na njima su menjani potpisi guvernera, grb države (umesto SR Jugoslavije je srpski grb), i naziv emitenta – umesto Narodna banka Jugoslavije piše Narodna banka Srbije.